روش‌های ترک عادت کودک (قسمت اول)

زمانی که دریابید صرف داشتن تمایل و امید، عادت های بد کودکتان را از بین نمی برد، برای از بین بردن عمل غیر ارادی عادت، به یک برنامه مشخص نیاز خواهید داشت. در این مقاله، شش روش را که به طور موفقیت آمیزی طی سال ها از آنها استفاده کرده ام، تشریح خواهم کرد. این روش‌ها عبارتند از: «شکل دهی»1، «شناسایی محرک»2، «خودآگاهی»3، «بازداری پاسخ»4، «پاسخ جایگزین»5 و «نظارت»6
 
هر روش به تفصیل توضیح داده شده و شرح خواهیم داد که چگونه هریک از این روش ها را برای ترک دادن عادت خاصی به کار می بریم.
 

شکل دهی

عادتها، به تدریج و تقریبا ناآگاهانه شکل می گیرند. ترک کردن آنها هم باید آرام و به تدریج انجام پذیرد. این روش تدریجی تغییر رفتار، شکل دهی نامیده می شود و کودکان‌تان را گام به گام به طرف هدف شان نزدیک می کند. همان طور که مارک تواین7 می گوید: «عادت، عادت است و آدم نباید آن را بگیرد و از پنجره پرتش کند بیرون، بلکه باید با زبان خوش پله پله آن را پایین آورده و از در بیرونش کند.»
 
اکثر والدین، زمانی که تحملشان تمام شده است، به روشهای ترک عادت رو می آورند. آنان به من می گویند: «بس است! دیگر اجازه نمیدهم بچه ام مایه خنده و مسخرة هم مدرسه ای هایش قرار بگیرد. باید چه کار کنم که این مسئله دوباره تکرار نشود؟»
 
متأسفانه مجبورم به این والدین خوش نیت بگویم که درمان فوری ثابتی برای عادتهای بد وجود ندارد. ترک عادت، روندی تدریجی و کند است که ذره ذره، تعداد دفعات تکرار عادت را تقلیل میدهد تا این که نهایتا آن را از بین می برد یا به نوع مطلوب تری تبدیل می کند.
 
انتظار نداشته باشید کودکانتان از همین فردا عادت های بدشان را ترک کنند؛ در این صورت هر دوی شما ناامید و سرخورده خواهید شد. ابتدا تلاش کنید تا هر روز از دفعات تکرار عادت بکاهید. کاهش دوازده بار ناخن جویدن به ده بار، نشانه پیشرفت و سزاوار تشویق است، نه نومیدی. برای مثال به جای این که به کودکان تان بگویید که «دیگر» ناخن شان را نجوند، بهتر است بگویید موقع انجام تکالیف مدرسه این کار را نکنند. زمان انجام تکالیف که زمانی محدود و کوتاه است بهترین موقعیت برای پدر و مادر است که از نزدیک پیشرفتهای کودک را زیر نظر گرفته، موفقیت هایش را تحسین کرده و گوش به زنگ برگشت احتمالی عادت باشند و آن را گوشزد کنند.
 
زمانی که کودکان قادر شدند بدون ناخن جویدن تکالیف شان را انجام دهند، آن وقت می توان هدف جدیدی را تعیین کرد.
 
مثلا می توان این عادت را موقع تماشا کردن تلویزیون نیز منع کرد. بعدا میتوان، با کمک معلم، این عادت را طی ساعت هایی که بچه در مدرسه است محدودتر کرد، و از هر فرصتی برای این کار، استفاده نمود تا این که کودک بر عادت غلبه کند.
 
شکل دهی رفتار، یک جزء جدایی ناپذیر از تشکیل عادت و همچنین یک عامل حیاتی در فرایند ترک عادت است. به هر حال، به ندرت، «شکل دهی» به تنهایی قادر به از بین بردن یک عادت تثبیت شده و ریشه دار خواهد بود. باید این روش را همراه با سایر روش هایی که شرح داده می شود، به کار برد. این روشها آگاهی های بیشتری به کودکان در ارتباط با عادتشان میدهد، فعالیتهای دیگری را به عنوان جایگزین پیشنهاد می کند و سیستم مبتنی بر پاداش و تنبیه را ارائه میدهد.
 

شناسایی محرک

بسیاری از عادتها فقط در موقعیتها یا مکان های خاصی روی می دهند. روش شناسایی محرک به شما کمک می کند تا مشخص کنید کودکان تان چه وقت و کجا رفتار عادتی شان را بیشتر به کار می برند. شما می توانید از طریق اجتناب کردن، تغییر دادن یا حذف تدریجی محرک، ارتباطی را که کودکتان بین آن زمان، مکان یا موقعیت و خود عادت ایجاد کرده است، از بین ببرید. برای مثال اگر کودکتان، غالبا، در هنگام تماشای تلویزیون خودلمسی می کند، می توان دفعات تکرار این عادت را به آسانی با محدود کردن زمان تماشای تلویزیون، کاهش داد. به علت این که شکل دهی برای فرایند ترک عادت، ضروری است، نباید بلافاصله با حذف کامل محرک به این عادت پایان داد. همان طور که سایر روش ها را دارید به کار می برید تا از شر این عادت بد خلاص شوید، می توانید به تدریج محرکهایی که عادت را تحریک می کنند، از بین ببرید.
 
محرک‌های عادت نباید طی فرایند ترک عادت، نادیده گرفته شوند. اگر تنها سعی کنید که رفتار عادتی را تغییر دهید و توجهی به پیوندها و ارتباطات این رفتار نداشته باشید، این محرک‌ها دائما کودکان تان را وسوسه کرده و تلاشهای شان را ضایع خواهند کرد.
 
اگر والدین کودکی که خودلمسی میکند تمام روشهایی را که برای ترک عادت توصیه شده به کار گیرند، ولی کنترل محرک را نادیده بگیرند، تلاشهای آنان در شکل دهی، خودآگاهی و نظارت، مادامی که کودک زمانی را بدون نظارت والدین در جلوی تلویزیون بگذراند، به جایی نمی رسد. کودک بارها و بارها در این آزمایش «خودکنترلی» شکست خواهد خورد، زیرا تماشای تلویزیون و انجام دادن این عادت زشت شدید با هم ارتباط دارند و هرطور شده باید آن را تغییر داد.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. Shaping
2. Trigger identification
3. Self-awareness
4. Response Prevention
5. Competing response
6. Monitoring
7. Mark twain
 
منبع: بچه‌های خوب، عادت‌های بد، دکتر چارلز شافر، ترزافوی دیگرونیمو، مترجم: میر محی‌الدین گلبار، صص 21-19، انتشارات همشهری، چاپ چهارم، 1391.